Kịch bản sân khấu về đề tài lịch sử rất phong phú, chưa kể đơn đặt hàng của Nhà nước năm 2014 qua những tác phẩm cụ thể thì chất liệu để xây dựng kịch bản lịch sử đã rất dồi dào. Nhưng có kịch bản hay, không có nghĩa là đã có được vở diễn hấp dẫn. Theo PGS.TS Nguyễn Thị Minh Thái, một vở diễn được coi là thành công phải hội tụ đủ "bộ ba thần thánh”.
 NSND Lê Khanh từng nhận HCV sân khấu với vai diễn Lý Chiêu Hoàng trong vở Rừng trúc 1. Trong khá nhiều vở diễn thể loại kịch thành công về đề tài lịch sử ở giai đoạn trước, cách đây vài thập kỷ, tôi cho rằng thành công của vở Rừng trúc là trường hợp điển hình nhất của thể loại kịch lấy lịch sử làm đề tài và lịch sử đã được xử lý rất nghệ thuật, bởi sự hạnh ngộ của "bộ ba thần thánh”: Nhà viết kịch - đạo diễn - nghệ sĩ biểu diễn, lần lượt với 3 cái tên chói sáng: Nhà văn Nguyễn Đình Thi (viết kịch), Đạo diễn NSND Nguyễn Đình Nghi (dàn dựng) và NSND Lê Khanh sắm vai chính (Lý Chiêu Hoàng). Nguyễn Đình Thi không phải là người thích lập ngôn về việc viết kịch lịch sử, song ông yêu vô cùng lịch sử ngàn năm Thăng Long - Hà Nội, nơi chính ông đã phát hiện hồn cốt văn hóa thâm sâu của nó. Và vở kịch Rừng trúc viết năm 1978 ngay sau khi ráo mực, ông đã hân hoan đem đến tòa soạn Tạp chí sân khấu (51 Trần Hưng Đạo, Hà Nội), đích thân đọc cho Lưu Trọng Lư, Xuân Trình, nhà sử học Lê Văn Lan, Lưu Quang Vũ cùng toàn thể đồng nghiệp của chúng tôi là phóng viên tạp chí nghe. Tất cả đều choáng ngợp bởi cách viết kịch lịch sử rất quyết liệt, đáo để về cuộc chuyển giao quyền bính đầy bi kịch giữa nhà Lý, giữa Lý Chiêu Hoàng, với nhà Trần - Trần Cảnh thông qua sự thiết kế chuyển giao ngai vàng thiên tài của "kiến trúc sư” Trần Thủ Độ. Từ đó nhà Lý mất ngôi vương, phải chuyển sang cho nhà Trần. Và kịch bản đã không chỉ thế, nó còn ém nhẹm trong đáy chữ sâu thẳm một nỗi buồn nhân thế mênh mang của chính Nguyễn Đình Thi, mà chính tôi nghe ông đọc từ ngày xa xưa ấy, cách nay đã vài chục năm, cũng thấm thía mà nảy sinh hồ nghi về khả năng "hiện thực hóa” đời sống của kịch bản trên sân khấu. Rằng dường như không có khả năng ấy thì phải. Vì thế nên dù Đoàn kịch Điện ảnh lúc bấy giờ đã để ý mà không thể dàn dựng được. Riêng đạo diễn Nguyễn Đình Nghi đem lòng yêu kịch bản này. Nhiều năm nghiên cứu và nhiều năm đối thoại, nghiền ngẫm cách dàn dựng với Nguyễn Đình Thi, nhưng phải hơn 20 năm sau- năm 1999, cùng sự trợ giúp của Đạo diễn Phạm Thị Thành, ông mới đưa được kịch bản lên sàn tập của Nhà hát Tuổi trẻ. Tôi còn nhớ tờ chương trình giới thiệu vở Rừng trúc tham dự Hội diễn sân khấu chuyên nghiệp toàn quốc năm 1999 đã ghi tên Nguyễn Đình Nghi - Phạm Thị Thành đồng đạo diễn). Kịch bản Rừng trúc đến năm đó mới lần đầu được sống thân phận vở diễn - như lẽ ra nó phải sống bằng chính thân phận ấy từ năm 1978 mới phải. Rốt cuộc Nguyễn Đình Thi lại rất hài lòng về sự kiện này, cho đó là "hạnh phúc muộn” và thoáng chút bùi ngùi cho số phận một vở diễn lịch sử khác. Khi ấy ông bảo: Dù sao tôi cũng được nhìn thấy các nhân vật kịch của tôi sống trong ánh đèn sân khấu. Tôi nhớ đến anh Nguyễn Huy Tưởng, khi vở kịch Vũ Như Tô của anh được diễn, thì anh ấy đã mất trên 30 năm…
Bài học trình diễn nhân vật kịch lịch sử của Lê Khanh có thể được rút ra từ cách xử lý nhân vật: diễn viên phải nương theo đúng ý đồ tư tưởng của đạo diễn. Nhưng cũng phải thừa nhận, vai Lý Chiêu Hoàng của Lê Khanh đã thật may mắn khi gặp đúng Nguyễn Đình Nghi, người có khả năng "biện biệt văn học” rất mạnh, đã giải mã chữ nghĩa của kịch bản Rừng trúc thâm sâu của Nguyễn Đình Thi theo cách riêng và cuối cùng, nhờ thế mà "đánh thức nội lực” thể nghiệm nhân vật luôn hiện hữu trong cách nhập vai sống động của Lê Khanh.
Tôi đã chẳng thể quên vở diễn Rừng trúc trên sân khấu cách đây hàng chục năm. Tôi cũng chẳng thể quên vở diễn được đạo diễn xử lý không gian sân khấu lộng lẫy trong bát ngát màu vàng vương giả của hoa cúc vàng chói nở khắp Thăng Long thành. Chỉ riêng xử lý mĩ thuật sân khấu đẹp đẽ và sang trọng đến thế của đạo diễn Nguyễn đình Nghi, tôi luôn nghĩ rằng chúng ta đã thiếu tôn trọng hoặc đã bỏ phí vở diễn này trong kho của nhà hát, kể cả sau khi vở diễn đã được ghi hình và phát sóng trực tiếp trên VTV năm 2004. Mà không chỉ Rừng trúc, những vở kịch hay nhất của các nhà hát kịch ở Thủ đô từng được trình diễn huy hoàng, nay đã bị rơi rụng khỏi kịch mục của các nhà hát ở Hà Nội. Chúng không hề được bảo lưu và cũng chẳng hề được tái diễn cho công chúng yêu kịch thưởng ngoạn. Và tôi cũng lấy làm băn khoăn là những hội diễn, liên hoan sân khấu gần đây, đề tài hiện đại thường chiếm tỉ lệ áp đảo, còn đề tài lịch sử thì vắng bóng. Vậy như thế có đáng phải suy ngẫm và phải tích cực điều chỉnh cách làm sân khấu kịch không khi cả nền sân khấu hiện đại của chúng ta vẫn đang lâm vào cảnh khủng hoảng công chúng dài dài và chưa có những dấu hiệu sáng sủa cho sự kết thúc cảnh tượng đáng buồn này? VI CẦM (ghi) |
0 nhận xét:
Đăng nhận xét